Tudalen:Geirlyfr bywgraffiadol o enwogion Cymru 1870.pdf/33

bn amryw eraill o flwyr y Prydeiniaid. Eithr nid oes un dewrder na
challineb a twydda yn erbyn ewyllys Duw. Po mwyaf a leddid o'r
Sison mown brwydrau, mwyaf oll y chwanegi atyut o'r Almaen gan
Saison eraill, yn dilibaid; a hwy a wahoddasant freninoedd a blaenoriaid
atynt addiwrth yn agos yr holl ardaloedd byuy. A hyn a wnaethant
hyd yr amser y teyrnasedd Lla."
Y cyfryw yw yr hanes, megys y ceir ef yn ngwaith Nennius. Y inae
cryn amrywiaeth yn enwau y lleoedd a'r afonydd hyn yn y gwahanol
ysgriflyfrau (fel y dangosir aelod yn yr enwau sy rhwng crymfachau),
fel nad yw yn hawdd gwybod pa furf yw yr agosaf at gywirdeb; y
mae yn aninhens befyd an rai ohonynt pa leoedd a olygir wrthyut; ac
y mae'r dysgedigion yn gwahaniaethu yn ddirfawr gyda golwg ar y
inanan hyn: ond nid yw yn perthyn i amlinell o fath yr ysgrif hon,
yınchwilio i'r naill na'r llall o'r pethau hyn. Nid oes nemawr o ddadi
i fod yn nghylch y brwydrau, gan uad pa le yr ymladdwyd hwynt.
Crybwylla Llywarch Hen (neu rywun dan ouw y bardd hwnw) am un
arall o frwydrau Arthur, yr hon a yınladdwyd yn Llongborth:
Sonia Llywarch
afon Llaven: -
"Yn Llongborth llas i Arthur
Gwyr dewr, cyumwynynt a dur;
Amherawdr, llywiawir Isfur."
Hon am irwydr arall a ymladdwyd ganddo ar lan yr
"Gwen with Lawen ydd wylwys neithwyr:
Arthur ai thechas
Aer a drawdd ar glawdd glas.
"Gwen wrth Lawen ydd wylwys belthwyr,
A'r ysgwyd ar ei ysgwydd:
A chau ba mab ym', bu hywydd.
"Gwen wrth Lawen ydd wyllis neithwyr,
A'r ysgwyd ar ynguis;
Can bu mab ym', ni ddiengls."
Oud tybis rhai mai yr un yw y frwydr hon a'r frwydr gyntaf yn
nglofres Nennius, ac felly mai yr un afon yw Lhuren a'r Glain a
grybwyllir yno. Sonia Gillas hefyd a Bla, ac eraill, am frwydr
Myny Bulon, a ymladdwyd yn erbyn Cerir, blaenor y Saison, yr
han yw yr olaf yn nghyfrif Nennius; a chyfeiria Oyndalelw, ac eraill o
feirdd y canoloesoedd, ati gydag edmygedd. Ni chytunir yn hollol pa
flwyddyn yr ymladdwyd y frwydr bwysig hon. Gesyd amryw baneswyr
hi yn y flwyddyn 520; ond y mae yr Annales Cambrie yn ei gased mor
gvnar a 516. Dywed Gildas i'r frwydr hon gael ei hymladd yn y
Hwyddyn y ganwyd ef; er nad yw ef, mwy na Bela, yr hwn oedd yn
byw yn yr 8fed ganrif, yn son am Arthur wrth ei ouw. Y mae y ffaith
mai Suis oedd Beda, ac felly ya elyn i Arthur ac i'r gened! y perthynai
iddi, yu ddigon o reswm am ei ddystawrwydd ef yn nghylch y gwron;
ac er y cyfrifir Gillas yn Gymro, nid yw y gwaith sydd yn mynet dan
ei enw yn dangos nemawr o hynawsedd tuag at y Prydeiniaid, mwy na
phe buasni wedi ei ysgrifenu gan rywun o estron genedl. Nid oes
cymaint ag un wreichionen o wladgarwch yn ganfyldalwy yn holl lyfr
Gildas; ac ni fertrai ef ganfod dim ond beiau y bobl yr ysgrifeuai yu
eu cylch. Tybia llawer mai ffug yw y gwaith a briodolir idlo.
Y frwydr nesaf y mae genym hanes am dani, a'r olaf a yoluldodd
Arthur, yw brwyde hygof ac alaethus Camlan. Ymladdwyd hon, fel
yr ydys yn cyfrif yn gyffredin, yn y flwyddyn 542; ond, yn ol yr
Annales Cambrire, y rhai a gyfrifir gan rai yr awdurdod creu ar bethau