106
Hanes ac ystyr Enwau
(Gwel “ Mona and Parys Copper Mines ," gan 0. Jones, gynt o Amlwch .) Gelwir hi yn Ddinas Cynfor ; ac mae Porth Cynfor yn ei hymyl, oddiwrth Cynfor ap Tudwal. Ystyr yr enw yw, “ Porth, neu “ Safon uffern .” Saif y lle hwn yo
mhlwyf Llanbadrig, cwmwd Talybolion . Berpir mai Cynford ab Tudal ydoedd, un o achydd taeth yr enwog frenin Arthur. Yr oedd yma amddi ffynfa gadarn yn y cynoesoedd gan yr hen Dderwyddon , a lle o amddiffyniad i'r Mynachesau. Oddiwrth y rhai hyn y rhoddwyd enwau ar leoedd yn y gy
mydogaeth hon , megis “ Llanlliana, &c.
Er ystyr
yw cynulliad neu drigfa y Mynychesau . Hefyd, ceir
yma ddau för gilfach o'r enw Porth Seion a Phorth Gynfor . Mewn cysylltiad a'r amddiffynfa yma o fewn y gwrthfur ceir cerig glan y mor, o bymtheg i ugain pwys bob un , y rhai a gloddiwyd o'r cilfachau hyn , ac
a gyflewyd gan y gwarchaedigion , fel y gallent eu def nyddio i ferthyru unrhyw fintai a gynygiai wneyd rhuthrgyrch ar eu hamddiffynfa. Eto, ceir olion hen balasdy i'r Tywysog Llewelyn a elwir Bryn Llewelyn . Yr oedd ffordd gan y tywysog wedi ei wneud o'r Ddin
as i'r Aberffraw mor uniawn ag oedd modd ; yr oedd wedi ei phalmantu a cherig mân, a chlawdd uchel o bob ochr iddi. Y mae rhanau o'r ffordd yn weledig heddyw mewn gwahanol fanau o Lanlliana i'r Aber
ffraw , lle y byddai y tywysogion yn cartrefu .
Yn
agos i Bryn Llewelyn yr oedd gan y tywysog dør uchel wedi ei godi, lle y byddai gwyliedyddion yn aros nos a dydd . Pan byddai rhywbeth pwysig yn cymeryd lle, anfonid rhedegwyr o'r naill le i'r llall, sef Llianlli . ana a'r Aberffraw . Yn nesaf , ceir lluaws o hen olion
