Tudalen:Hanes ac ystyr enwau lleoedd yn Môn.pdf/122

114

Hanes ac ystyr Enwau

gwnaethpwyd ymchwyliad manwl iddo wedi hyny gan
Ysgotyn, o'r enw Alexander Fawr, yr hwn oedd ar ei
daith trwy Ynys Fôn i chwylio am fwnau , yn y fl. 1762.
Ond er iddo gael iawn ddirnadaeth fod yno ychwaneg,
eto yr oedd y dwfr yn ei atal i fyned yn mlaen , eithr

rhoddodd ei anturiaeth ef gefnogaeth i eraill anturio
yno am gopr. Gosodwyd ef gan Syr Nicholas Bayley, i
gwmpeini o Maccelesfield , ac fe'u rhwymwyd mewn
gweithred i wneyd ymdrech am ddyfod o hyd i'r mwn
os ydoedd yno, yr hyn a wnaethant; ond nid oeddynt yn
cael digon at eu digolledu. Parodd hyn i'r Cwmpeini
orchymyn i'r Mwnwyr roddi y gwaith i fyny, eithr ni
wnaethant. Ymgasglasant Mawrth 2ail, 1768, i'r un
llecyn, a chloddiasant bwll, ac erbyn eu myned oddeutu
dwy lath o ddwfn , hwy a gawsant gopr grymus ; ac o
hyny allan cloddiwyd miliynau o dunelli o hono hyd yn

bresenol. Trachefn, gwnaethpwyd ymchwyliad i'w ddyfr
oedd gan fwnofydd ychydig amser ar ol hyn, a chaf
wyd ynddynt amryw fwnau eraill

Y dull cyntaf a'r un presenol i cloddio Mwn.

Ceir yma hen weithfaoedd tân - ddaearol yn brawf
eglur mai dull y Rhufeiniaid gynt oedd cloddio am
fôn. Gwelir lluaws o gerig o natur wahanol i rai
cynwynol y mynydd hwn, yrhai a ddefnyddid gan.
ddynt yn forthwylion. Hefyd, ceir yma ddarnau

mawrion o goed llosgedig, cerig calch a fyddai gan
ddynt yn llosgi y creigiau i ryddhau y mûn. Dyma
у dull oedd yn yr henamseroedd cyn dyfodiad pylor
i ymarferiad. Y darnau trymaf oeddynt yn eucodi
o'r mûn yn y dull hwn oedd haner cant o bwysau.

Dywedir fod teisen o ofydd wedi ei chael yn mhlwyf
Llanfaethlu yn haner cant o bwysau, a nod arni
geffelyb i'r llytheren Rufeinig L. Ond y dull