abounding with those hillocks might then be called Tal y Moelion; and, consequently, that the letters M and B being of one organ, are easily convertible one to another and premiscuously pronouced in our tongue, it might so come to pass in tract of time that Tal y Moelion, came to be called Tal y Bolion, as Moel y Don is now commonly called Bol y Don, and for further confirmation of it we have one bleakhill in this country called y Voel, and the teritory adjoining it is called Tal y Voel to this day."—"Mona Antiqua Restaura" t.d. 114-15.
Taflen yn cynwys enwau y plwyfydd yn y Cwmwd hwn; a'r flwyddyn yr adeiladwyd yr eglwysi:
Plwyf | O.C. | Plwyf | O.C. | |||
1 Llandygfael | 600 | 8 Llanfwrog | 607 | |||
2 Llanfaethlu | 640 | 9 Llanryddlad | . | |||
3 Llanbadric | 440 | 10 Llanfflewyn | 800 | |||
4 Llanddeusant | 570 | 11 Llanrhydrus | . | |||
5 Llanfair yn Nghornwy | . | 14 Llanfechell | 782 | |||
6 Llanbabo | 400 | 18 Llanfachraeth | . | |||
7 Caergybi (Rhan) | . | 14 Llanfigael | . |
PLWYF LLANDYGFAEL.
Saif y plwyf hwn oddeutu saith milldir i'r gorllewin o Amlwch. Tardda yr enw oddiwrth fod yr eglwys wedi ei chysegru i St. Dryfael, ap Ithel Hael, ap Cedig, ap Credig, ap Cunedda Wledig, yn y chweched ganrif. Yr ystyr yw "Llan y Cyfran hael," neu y gyfran enillgar.
PLWYF LLANFAETHLU.
Gorwedda y plwyf hwn oddeutu pum' milldir i'r gogledd-orllewin o Bodedeyrn.
Tardda ei enw oddiwrth fod yr eglwys wedi ei chysegru i St. Maethlu, ap Caradog Freich-fras, ei fam Tegau Eurfron, ferch Nudd Hael, ap Senyllt, ap Cedig, ap Dyfnwal Hen, ap Ednyfed, ap Macson Wledig, yn y chweched ganrif. Yr ystyr yw "Llan y Famaethfa", neu Famaethlan.