70
Hanes ac ystyr Enwau
Amddiffynfa Din Dryfal. — Tardda ġr enw o'r gair Tin , am amddiffynfa , ac o'r gair Tryfal, am drionglog ; felly yr ystyr yw, “ Amddifynfa dair onglog ." Y mae olion yr hen amddiffynfa hon i'w gweled hyd heddyw ar dir fferm o'r un enw . Ymddengys fod yr am . ddiffynfa hon wedi bod yn noddfa bwysig gan yr hen drigolion pan fyddai gwahanol estroniaid yn ymosod ar , ac yn anrheithio yr ynys. Yn canlyn wele hanesyn (wedi ei ddyfynu) sydd yn
dwyn perthynas a'r amddiffynfa uchod : - “ Y Gwydd . elod, o dan lywyddiaeth eu tywysog, Serigi Wyddel,
y rhai hyn ar ol eu gorchfygu yn ardaloedd eraill Cymru, a ffoisant i'r ynys hon, a hwy a wersyllasant yn agosi'r
amddiffynfa gref a elwid gan y brodorion yn
“ Din Dryfal” : a bu brwydr galed rhwng gwŷr Môn a'r Gwyddelod yn yr ardal hono, mewn lle a elwir hyd
heddyw yn “Ceryg y Gwyddil, " a llawer o'r Monwys. ion a gwympwyd yma. Ond cyn terfynu y frwydr, daeth yno Caswallon Llaw Hir, ap Einion Yrth , ap Cunedda, a'i gefndryd Cynyr, Meilyr, a Meigyr, meibion Gwron ap Cunedda, gyda byadin gref ; a gwnaethant ymosodiad
ffyrnig ar y Gwyddelod, gan eu curo, a'u hymlid hyd gwr eithaf yr ynys. Ac wedi ymladd gwaedlyd, gorch fygwyd y Gwyddelod ; a Chaswallon Llaw Hir a laddodd Serigi Wyddel a'i law ei hun, ac ni adawyd neb o'r
estroniaid hyn yn Nghymru, oddieithr y rhai a wnaeth pwyd yn gaethion. A Chaswallon a adeiladodd eglwys yn Môn, yn y fan lle yr enillodd y frwydr, ac a'i gal wodd yn “ Llan y Gwyddel," yn awr Caergybi, neu yn
hytrach, “ Côr Cybi. " Eglwys y Beili.-- Ystyr y gair Beiti yw " allanta ,"
lle cauedig, carnedd, a bedd -dwyn Yr oedd y bedd.
