hwythau yn lân oddiwrth weddillion rhyw hen ddaroganau fyddai yn Nghymru yn y cyn oesoedd.
Mae rhai eto yn fyw, ond odid, yn cofio y seren gynffon fawr a ymddangosodd yn yr ehangder, yn y flwyddyn 1811. Yr ydoedd yn debyg o ran ei llun i ysgub fawr o wenith. Yr oedd ei maint, i'r llygad noeth, yn ymddangos yn llawer iawn mwy na'r un o'r cyffelyb fodau a welsom ar ol hyny. Mae rhai o'r seryddwyr yn dyweyd fod ei chynffon yn gan' miliwn o filldiroedd o hyd. Yr oedd daroganau fil yn ei chylch, bron trwy yr holl wlad. Mae Dr. Herschel yn dyweyd fod traws-fesur y seren wib hono (comet) yn un cant a saith-ar-ugain o filoedd o filldiroedd; a bod ei chynffon uwchlaw can' miliwn o filldiroedd o hyd ac hefyd, fod lled y gynffon yn bymtheg miliwn o filldiroedd. Yr oedd ei chynffon, nid fel llosgwrn ambell i anifail, yn hir unedig, ond yn ymwahanu neu yn lledu tua'r blaen, yn gywir fel yr ymwahana ysgyb o wenith wedi ei rhwymo yn agos i'w phen. Yr oedd yr olwg arni, hyd yn oed i'r llygad noeth, yn wir ardderchog a mawreddog. Yr oedd mor hawdd i'w gweled ar noson ddi-gwmmwl ag ydyw gweled yr haul. Fel yr awgrymwyd o'r blaen, yr oedd y daroganau yn ei chylch, yn peri llawer iawn o bryder ac ofn, yn mhlith rhyw ddosbarth o bobl. Dywedai rhai ei bod yn rhyw ragarwyddlun o ddinystr mawr ac ofnadwy ag oedd yn fuan i ddyfod ar y byd. Rhai a ddaroganai mai gwres a phoethder anoddefadwy fyddai hwnw, yr hwn a ddeifiai bob peth o'i flaen. Ereill a haerent mai newyn tost oedd i ddilyn, ac y byddai y trigolion yn meirw wrth y miloedd. Yr oedd rhai yn dyweyd am ryfel Ffraingc, yr hwn ar y pryd ag oedd yn creu mawr ddychryn, y byddai hwnw yn diweddu yn ein llwyr ddinystr. Yr ydym yn cofio wrth ddychwelyd o oedfa o Rhosllanerchrugog un noson, mai dyma oedd yn cael ei ddarogan a'i ofni. Yr oedd pryder meddwl rhai yn fawr yn herwydd y peth, yr hyn oedd yn creu ofn a dychryn yn mynwes ysgrifenydd hyn o hanes, yr hwn ar y pryd oedd yn bur ieuangc. Maddeued y darllenydd, am i ni fel hyn grwydro oddiwrth ein pwngc.
Y pregethwyr hynaf ydym yn eu cofio yn y daith
