PENNOD II.
Y BEIRDD
PARCH. E. EVANS (Ieuan Brydydd Hir)
FEL Bardd, ac nid fel Gweinidog yr efengyl, y darfu i I. B. Hir enwogi ei hun yn mysg y Cymry. Rhestrir ef gan y Cymry yn gyffredinol yn un o ddysgedigion penaf ei oes, ac yn fardd awenyddol a grymus. Mae yn debyg mai fel. Hynafiaethydd a Bardd yr oedd enwogrwydd Ieuan Brydydd Hir yn gynwysedig. Dywed un Beirniad dysgedig ei fod "fel Bardd yn un o'r rhai penaf a welodd Cymru erioed. Nid ydym yn ameu nad oedd efe yn gyfartal i Goronwy Owen ei hun; ond pa un bynag am hyny, yr wyf yn gwybod fod G. Owen ei hun yn ei gyfrif yn brif fardd Cymru. Bum yn darllen anerchiad i berwyl felly yn ddiweddar o waith G. Owen ei hun."
"Ganwyd Ieuan yn Nghynhawdref, yn mhlwyf Lledrod, Swydd Aberteifi, yn y flwyddyn 1730. Gan fod ei hanes a'i weithiau yn lled adnabyddus i genedl y Cymry, ni raid i ni ei ail adrodd yma. Bu yn gwasanaethu fel Ciwrad yn Llanllechid am tua blwyddyn, sef o'r flwyddyn 1758 hyd 1759. Os oedd Ieuan yn fardd rhagorol, yr oedd yn un hollol annghrefyddol. Dywedir ar ol iddo fod unwaith yn cyd-yfed â hen fardd o'r enw Dafydd Sion Pirs, a hyny hyd ganiad y ceiliog foreu Sul, iddynt fyned gyda'u gilydd i'w gorweddle. Deffrôdd Dafydd, pan y clywodd gloch y Llan yn canu, a rhoddodd bwniad i Ieuan yn ei ystlys â'i benelin, gau ddywedyd wrtho,
"Clywch, dd---l y gloch ddydd
I'r hyn yr atebodd Ieuan,
"Dyn â maen a dyno'i menydd."
