12
hen gaerau Brytanaidd wedi eu hadeiladu ar bonâu y mynyddoedd, a'r eiddo y Rhufeinisid âr wasted-dfroedd neu fryniau sel,
“O fêwn terfynau ein tebtyn y mae gweddillion pedair o amddiffyn- fsydd, sef Yr Hen Gaer, Oraig-y-lìnae, Caer Moel Glanyrafon, a Dinas Dinlle. Am y gyntaf, nîd yw ond gweddillion lled anmherffaith, ac yn sefyll ar fryn bychau sydd yn ymgodi yn nghanol y Nant arlan y Llyfnwy, yn agos i bentref Lleullyfni. “Gelwir y bryn yn Bryn-tae- yr-hen-gaer, ac y mae olîon y gwarchgloddiau yn ymddangôs yn amlwg ar y tu dwyreiniol, y rhaî oeddynt unwaith yn ddiamheu yn amgylchu y bryn. Yr oedd sofyllia y Gaer hon yn hynol.o fanteisiol i wylio y dyffryn a'r fynedfa. Gerllaw y bryn y mae ffermdy & elwir Bryn-y- castell, fel y mae yr enwau yn gystal a'r olion yn cadarnan y dybieth fod yn y lle hwn orsaf filwrol unwaith yn perthyn i'r Rhufeiniaid,
“Y nosat o'r amddiffynfeydd. hyn yw Craig:y-dinaâ, ychydîg islaw pentref Llanllyfni, bron ar gyfer Lleuar, ar dir perthynol ì'r Eithinîog 'Wen. Mae hom mewn cadwraeth dda, yn cynnwys amgnerau uchel o geryg a phridd. Hyd yr amgaer yw tua 850 o droedfeddi, a'r fynedfa yn 7 o droedfeddi. Mae osgonwl hyd yr amgser dufewnol yn 30 troed- fedd;'a'r allanol ŷn 24 o du y gogledd, ac yn 120 troedfedd ar y €u de- heuol. Saif Craig-y-dinas ar wastadedd ; ond y fii, debeuol iddi y mae craig serth, a'r afon yn amgylchu eì godran mewn cwm dwfn, Ei ffurf sydd hirgrwn (oval), ac yn .y. canol, rhwng yr amgner a'r graîg neu yr afon, yr ymgyfyd bryn crwn bychaîì, yr hwn, fel y tybfai Dr. Mason, a allai fo€ yn snflê twr, yr hwn oedd yn nghanol yr amddiffynfa, Mae yn ddiamheu fod hon yn ôrsof bwysig mewn cysylltiwi â Dinas Dinlle a Oaer Seiont.
'Y drydedd amddiffynfa sydd ar ben Moel Glanysafon, ychydig isìaw Mynydd y Derwyn. Oddiar ben y Foel ceir golygfa ysblenydd ar y wlaì o amgylch. Oddi âani, ar y tn gorllewinol, y gorwedda hen fnetor henafol Pennardd, ac yn mlaen y gôrwedd pentref tawel Celynog, wrth draed twr nen glochdy nchel cadarn Eglwys Beuno, Gelliroddi- yma ddylyn cwrs brysiog y Llyfnwy, o'i tharddell yn nghesail y Clog-. wyn Brwnt, hyd ei hymurllwysiad i'r mor. Yma yr adeiladwyd amdêi- ffynfa mewn lle uchel a_ manteisiol, o'r Bon y gallesid gwylio ysgogiadau y fyddyn elynol ar byd a lled y gwastad-dir o amgylch ogylch. Cynnwyas olion yresennol yr amddiffynfa hon amgaerau priddlyd ar ffurf bÌrgrwn, yn mesur o ogledd i ddehau 304 o droedfeddi, ac ô ddwy- raini orllewin 258 o drcedfeddi. Safai yn ddolen bwysig yn y gadwyn. o amddiffynfeydd Rhufeinîg a redant i'r cyfeiriad deheuol o, Dinas Dinlle,
“ Ond y benaf o'r adefludau hyn yw Dinas, Dinlle, yr bon â saff ar bŵn bryn gwyrddine bychan ar lan_ y mor, gerllaw pentref Llandwiog. Nis gallwn gydweled â thaî ysgrifenwyr, yrhai olygant mai celfyddydol (artiflciai) yw y bryn lle saif yr amdlìffynfa hon, er fod pob rhan ohoni, fel y sylw'n Pennant, wedi el lŷfnliau gan gelfyddyd.” Mae amryw fryn iau cyffelyb ar hyd. yr arfordir hwn, ao fe ellir baniu, oddiwrth ym- ddangosiad y ddaesr yn y lle y mae y tonau wedi eì thorÌ, y llinell, lle
