Tw
fath roddan, nes yr oedd yn mwêbu peltio ymroi em ddyddiwu rat o amgylch y fan. Y mae eÍ weithred yno, a'i lawysgrifen wrthi, o blaìd yhoddi manor Ellesmere1i am o'i swyddogion, yn ddyddieâig y 9fed o Fai, 1280, 'Ar ol iddo dreulio amryw ddyddiau yn pebellu gerllawElyn y- Dywarchen, gallwn ddilyn eì lwybr | lawr trwy Ddrwm-y-ooed, yn cy- meryd i fyny eî breswyl yn y:lìys Tywysogol, sefy Baladeulyn. Y waithred gyntaf a gyflawnodd yma oeld rhoddi gorchymyn allan am i'r holleiddo a gysegr-ysbeillwyd yn yatod y rhyfel rhyngddo a Llewelyn: gŵêl eu hadferyd drachefn i'r Eglwys. Dyddiwyd.y gorchymyn bwm: ar yr 16eg o Fai, yn y Baladeulyn ; ec heblaw y gorchymyn hŵn, y mae &r geol amryw freìntlythyrau o'i eiddo, dyddiedig o'r un lle yn Mehefin yrunflwyddyn. Weleraiohonynt:—
1. Y Ronw ap Grifôn ap Tudnr ap Ednyfed, o faddeuant am lof- ywldiaeth yn achos Dafydd ap Gritith, o Torton, ger Amwythig,”
2. “I Bennaeth a Chymdeithas Marchogion Ioan o Gaersslem, í gyn nal eu rheolau a'u llysoedd gwladol yn y Deheudir.”
9. “I Esgob Llanelwy, ì'w ddigolledu am ei draul yn adeiladu Oastell Conwy.”
4. “I Lywydd Mynachlog Maenan, o hen Eglwys Aberconwy.”
Arglwydd y Baladeulyn, yn gystal a Phenychain, yn Eifionydd,s Phenyberih yn Lleyn oedd pendefig o'r enw Tudur ab Engan, neu Ein- ion; ac y mae amryw dyddynod yn y gymydogaeth yn dwyn eì enw, megys» Tyddyn ab Engan, Oae Bwgan, &c. Yr oedd Engau yn ôreŵ- gynydd i'r Tywysog Owain Gwynedd, ac yr oedd yn preswylio, gam mwyaf, ar ran o'î otifeldiaeth yn Eifionydd, sef Penychain. Yr oedd yn weledig gerllaw y mor, yn sgos i'r lle mae gorsaf rheilffordd yr Afon 'Wen yn awr, adfeilion preswylfod a elwid “ Llys Engan,” lle tybir fed y pendefig yn byw. Yr oedd Î Engam chwaer a elwid Sins, neu Senena, yr hon a briododd Gruffudd ab Llywelyn, ac s ddaeth trwy y briodas hon yn fam i Llywelyn ab Gruffydd, neu “Llywelyn eìn llyw olaf.” Yr oedd Engan, Arglwydd y Baladeulyn, fel hyn yn ewythr i Llywelyn, yn bleidiwr gwresog i achos el gêr ac adferiad annibyniaeth Cymru. Dilyn- 'wyd Engan yn ei deitlau a'i etîfeddiâethau gan ei fab, Tudur ab Engan. mTra bu Iorwerth yn aros yn y Baladeulyn, ysheiliwyd 'Tadur o'i holl dîroedd drwy drachwant y frenines a'i swyddogion, yn gystal ag eiddo eî ewythr, Gruffydd ab Caradog, Arglwydd y Friwlwyd, yn Eifionydd ; a'r Brenin a drosglwyddodd y tíroedd hyn yn gynnysgaeth i'r Frenites Matilda, ac i'r breninesau ar ei el hi. Ar oli heddwch gael eí sefydlu. rhwng Cymru a Lloegr, anfonwyd deiseb, wedi eu hysgrifenu yn Lladîn- Ab y brenin Forwerth, yn erfyn am gael y tìroedd yn ol, yr hyn, fel y tybiwn, aganïatawyd, ' Arwyddwyd y ddeiseb hon gan Tudvr ab Engŵs; A'i chwaer Gwerfyl. Ond yn nghorff y flwyddyn gyntaf o heddwch bn farw Tudur, a disgynodd eî âiroedd eilwaith i ddwylaw y Goron. Am- fonwyd deiseb drachefn at y Senedd, wedî eu barwyddo gan Gruffydd a Llywelyn, meibion Owain, brawd Tudur, yn-achwyn, gan fod eu hewyth» wedi byw yn agos iawn i flwyddyn ar oì i beddwch gael eu sefydlu, eu boi hwy yn oael dfhfawr gam, trwy foâ eu tiroedd yn meddiant. y frên-
