at ei 29ain oed pan ganai y fugeileg hon i ymdrechfa Aberdar, ac felly yn anterth ei ddawn awenyddol.
Yr wyf yn barod i gydnabod mai Myfanwy ydyw y Rhiangerdd oreu yn yr iaith, ac mai Owain Wyn ydyw y Fugeilgerdd oreu, ond credaf yn ddiysgog fod Alun Mabon yn gyfuniad hapus o'r fugeileg a'r rhiangerdd.
Cyfres o 26ain o ganeuon byrion ydyw Alun Mabon ar wahanol fesurau, ac am hyny y gelwir hi yn Delynegol. Cysylltir y naill gân wrth y llall gan dreigliad yr hanes. Yn y pum' cân gyntaf, desgrifir yr arwr, Alun y Bugail, ac y mae dwy ohonynt wedi eu dodi yn ngenau y Bugail ei hun. Yna dygir ger bron Menna Rhen, y rhian deg sydd wedi enill ei serch. Yn y garwriaeth a ddilyna, cymer yr awdwr y cyfleusdra i gydnabyddu darllenwyr yr oes hon â hen arferiad garwriaethol oedd yn mysg ei teidiau a'u neiniau, sef rhoddi canghen fedwen yn arwydd o serch a changhen gollen o anserch. Bu cryn lawer o ymgipris rhwng y Cyll. a'r Bedw yn ystod y serch-ymgyrch hon, ond y fedwen o'r diwedd a enillodd y dydd. Ymdrinia'r bardd â'r hanes mewn rhyw haner alegori a chyffyrddiadau tyner a llednais, megys yn y ddyri brydferth a ganlyn:
Wrth ddychwel tuag adref,
Mi glywais gwcw lon,
Oedd newydd groesi'r moroedd
I'r ynys fechan hon,
A chwcw gynta'r tymor
A ganai yn y coed,
'Run fath a'r gwcw gyntaf
A ganodd gynta' rioed.
Mi dro'is yn ol i chwilio
Y glasgoed yn y llwyn,
I edrych rhwng y brigau,
Ple'r oedd y 'deryn mwyn.
Mi gerddais nes dychwelais
O dan fy medw bren:
Ac yno'r oedd y gwcw
Yn canu wrth fy mhen!
