Tudalen:Pererindod Heddwch.djvu/60

Oddi ar Wicidestun
Prawfddarllenwyd y dudalen hon

Nid heb ymdrech gan Lloyd George a Wilson am ryw fath ar gyfiawnder a thrugaredd yr arwyddwyd y Cytundeb, ond treisiwyd hwynt gan ysbryd y dorf a'r Wasg i dderbyn polisi dial Clemenceau. Yn wir, fe ddywedodd y gwladweinydd a'r Ffrancwr M. Painleve y gwirionedd sylfaenol mewn braw- ddeg wrth gyfaill o Sais:

"Ni a wyddom, chwi a minnau, fel dynion diwylliedig, na all Ffrainc ymadfer o'r rhyfel nes iddi faddau i'r Almaen, ond y mae hyn yn wirion- edd rhy anodd heddiw i werin Ffrainc."

(Bywyd C. P. Scott).

Ni ddisgwylid i anffyddiaeth gwerin Ffrainc ddatgan ffydd sylfaenol crefydd Crist, ond gofid yw meddwl nad ddatgan- wyd ef gan Eglwysi Crist ym Mhrydain. Fel yn hanes rhyfel De Affrica, yr oedd Cadfridogion fel Kitchener yn fwy mawrfrydig na'r Wasg neu'r werin neu'r Eglwys. Dywedodd y Prif Gadfridog Haig fod "heddwch o gymod" yn anhepgorol. Tystiai Prif Gadfridog arall, Syr Ian Hamilton, Llywydd y Lleng Brydeinig, wrth ddadorchuddio colofnau i'r bechgyn, mai "tric twrne" oedd cytuno i'r 14 Pwynt yn y Cadoediad a'u bradychu yn y Cytundeb Heddwch. "Fersai andwyol," meddai, "yr un gair ynddo i ddatgan tiriondeb Lloegr; i ddangos bod eich bechgyn chwi a fu farw yn amgenach na'r Ymherodron hynny; yr un arwydd, sydd mor gyffredin ymhlith bechgyn ysgol, o'r gorchfygwr yn estyn ei law."

Ym mywgraffiad C. P. Scott, golygydd y Manchester Guardian, fe ddisgrifir yn fanwl hanes cyfrinachol y gŵr a'r cyfaill cywir hwnnw i "achub enaid Lloyd George" rhag cael ei foddi gan ddilyw torf a Gwasg baganaidd; eithr wedi iddo ymollwng i dderbyn cymorth Northcliffe a hwylio ar nwydau'r Wasg yn yr etholiad, ni ellid osgoi'r Niagra. Yn ôl y Cyrnol House, dirprwywr arbennig yr Unol Daleithiau, yr oedd y sefyllfa yn anobeithiol wedi'r etholiadau:

"Collais ers talm bob gobaith am gael yr heddwch y mae'r byd yn ei ddeisyfu. Y cwestiwn yn awr yw cael y gorau a allwn neu ynteu atal y peiriant a mentro tryblith. Gwnaed y drwg yn yr etholiadau yn America ac yn Lloegr. Nerthwyd y pwerau adweithiol yn y fath fodd nes rhoddi rhwystrau ar ein llwybr ym mhob troad.

C. P. SCOTT.

Gwrthdystiwyd yn ofer gan J. M. Keynes, cynrychiolydd