Tudalen:Prif Emynwyr Cymru.pdf/18

Oddi ar Wicidestun
Prawfddarllenwyd y dudalen hon

mae gennym doreth o'i waith fel bardd, a llawer o gyfeiriadau ato ym mhrydyddiaeth ei gyfoeswyr, ond tybiaeth ydyw swm mwyaf popeth arall. Tybir ei eni yn Nhyddyn. Du, ym mhlwyf Maentwrog, a seilir y dybiaeth ar hen lawysgrif Saesneg yn Llyfrgell Tanybwlch. Y cofnod ynglŷn ag ef yn y llawysgrif ydyw : "Yr Archddiacon oedd fab y Tyddyn Du, Maentwrog, ac a anwyd yn y flwyddyn 1541. Efe a aeth i fyw i Gerddi Bluog, ym Mhlwyf Llanfair, ar briodas ei ail fab Morgan Prys â Margaret Williams, etifeddes y Gerddi Bluog. Fe'i claddwyd ym Maentwrog, heb unrhyw goflech, yn y flwyddyn 1624.".[1] Ni wyddys am ddim sicr ynglŷn â lle ei eni. Ymranna'r sawl a ysgrifennodd am Prys o blaid Gerddi Bluog a Tyddyn Du. Y mae traddodiad cryf ym mhlwyf Maentwrog ei eni yno, ac oherwydd hyn yn bennaf haws gennyf ogwyddo at y Tyddyn nag at y Gerddi. Ni ellir dibynnu dim ar dystiolaeth y cofnod yn ysgriflyfr Tanybwlch, oblegid y mae'n anghywir am flwyddyn ei eni a'i farw, fel y profir mewn lle arall.

Nid oes gennym sicrwydd am na dydd na mis ei eni, ac ni fu neb, cyn belled ag y gwn i, yn ceisio'u dyfalu, eithr credid yn sicr hyd o fewn ychydig fisoedd yn ôl y bu hynny yn 1541. Tybia Syr John Morris-Jones yntau nad tebig ei eni fawr cyn 1541, nac odid ddim ar ol hynny.[2] Seilia ef ei dybiaeth ar eiriau a geir uwchben llinellau Lladin o eiddo Prys yn ateb i ragymadrodd y Doctor John Davies yn ei Ramadeg a gyhoeddwyd yn 1621. Dyma'r geiriau :—" Atebiad Edmwnd Prys, henwr pedwar ugain, Archiagon Meirionydd, yn cymeradwyo'r gwaith." Dichon mai geiriau awdur y Gramadeg ydynt, ac nid geiriau Prys. Ymddengys yn awr o'r diwedd y rhoddir pen ar bob dyfalu ynglŷn â blwyddyn ei eni gan ddarganfyddiad o atosodiad Prys yng Nghofrestr Eglwys Gadeiriol Ely adeg ei arholiad am urdd offeiriad, Ebrill 15, 1568. Yr

  1. T. R. Roberts (Asaph). Edmund Prys, Traethawd, etc., tud. 18.
  2. Syr J. Morris-Jones, Edmund Prys, Y Geninen, Gwyl Ddewi, 1923, tud. 57.