y brad a'r diraddiad a'r dioddef dan ormes y Ffrancwyr, i bob gweinidog Methodist yng Ngogledd Cymru, ond ni chafodd fawr sylw.
EIN CYFRIFOLDEB AM EWROP
Dyma eiriau fy nghylch-lythyr i'r gweinidogion:
"Pasiodd naw mlynedd heibio er pan aeth ein gwlad i'r Rhyfel Mawr. Apeliwyd at ein pobl ieuainc gan y Wasg, yr arweinwyr gwleidyddol a chan y pulpud i ymladd dros amddiffyniad y gwan, i ddifetha militariaeth, ac i waredu rhyddid y cenhedloedd. Dros yr amcan aruchel hwn anogwyd hwynt gan eu hynafgwyr, nid yn unig i farw, ond i ladd, dros eu gwlad. Addawyd iddynt mai hwn fyddai y rhyfel i derfynu rhyfel', a phe gorchfygid y gelynion gan eu dewrder a'u haberth, y byddai heddwch cyfiawn a pharhaol yn cael ei sefydlu gan ein harweinwyr. Anghofiwyd, neu gwrthodwyd, yr addewidion hyn. Triniwyd fel 'darn o bapur' delerau pendant yr addewid a barodd i fyddinoedd yr Almaen osod eu harfau i lawr, sef 14 Pwynt yr heddwch cyfiawn a ddatganwyd gan yr Arlywydd Wilson. Trwy warchae ar fwydydd am naw mis wedi'r Cadoediad, fe alluogwyd y Cynghreiriaid i wasgu cyffes gelwyddog mai ein gelynion yn unig a oedd euog ac yn gyfrifol am y rhyfel, a'u gorfodi i addo iawndal ymhell y tu hwnt i delerau'r Cadoediad ac ymhell uwch gallu gwlad wedi ei difrodi a'i dihysbyddu gan ryfel. Yr anwiredd a'r trais yma yw sylfaen anfoesol Cytundeb Fersai, a ddaeth â'r fath ddinistr ar Ewrob. Pan hawliodd Prydain Drefedigaethau a llongau'r Almaen, a'i gorfodi i dalu dros 600,000,000p. eisoes i'r Cynghreiriaid, rhagorwyd ar raib ein hesiampl gan y Ffrancwyr a'r Belgiaid. Felly y cwblheid difrod a dioddefaint yr Almaen. Beth yw ein cyfrifoldeb arbennig fel Cymry a chrefyddwyr am y sefyllfa? Bod Cymro, a anrhydeddwyd gan uchel-wyliau ein heglwysi a'n cenedl, mewn prif awdurdod o amser y Cadoediad ymlaen, a bod ei arwydd a'i bolisi ynghlwm wrth weithred a saif yn wrthun mewn hanes. Ni watwerir Duw, pa dywyllwch bynnag a bentyrrwn ar ein gweithredoedd.
"Datganodd Mr. Reginald McKenna (Llywydd Banc y Midland) yn ddiweddar ein bod yn dechrau sylweddoli, trwy ein hanghyflogaeth, fod yr iawndal wedi: troi'n fwy o felltith nac o fendith, ac y buasai nid yn unig yn Gristnogaeth dda, ond yn fusnes da, pe buasem wedi maddau i'n gelynion.' Felly y'n haddysgir trwy dlodi a dioddefaint yr hyn y gallasem ei ddysgu a'i ymarfer dan ddisgyblaeth Crist. Ac nid yw'r diwedd eto.
"Dyma'r sain nas clywyd yn ein polisi y saith mlynedd tywyll hyn—ymrwymiad Cristnogion i faddeuant, sydd yn sail ac yn sylwedd ffydd a buchedd. 'Maddau i ni ein dyledion fel y maddeuwn ninnau i'n dyledwyr.' Hyd oni phregethir hyn gan offeiriaid a phregethwyr, yn sicr difethir y bobl. Oni allwn, fel cenedl y Cymry, erfyn ar Dduw a dynoliaeth am fwy o drugaredd nag a ddangosasom i'n gelynion, bydd ein dyfodol fel cenedl a chrefyddwyr yn dywyll iawn.
"Eisoes y mae mwy o fyddinoedd arfog yn Ewrop na chyn y rhyfel;
