Tudalen:Rhamant Bywyd Lloyd George.djvu/144

Oddi ar Wicidestun
Prawfddarllenwyd y dudalen hon

sedd ar y Cyngor Sir, rwymo ei hun i'r tri pheth a ganlyn:

I. I fynu cael yr holl hawl i'r cyhoedd i lywodraethu pob Ysgol a gynelid ag arian y cyhoedd

2. I ddileu pob prawflwon crefyddol yn nglyn a phenodiad athrawon.

3. I wrthod pleidleisio ceiniog o arian y trethdalwyr i gynal unrhyw ysgol enwadol.

Pan ddaeth dydd yr etholiad cariodd polisi newydd Lloyd George y dydd. Cafwyd mwyafrif mawr o Genedlaetholwyr, digon o fwyafrif yn mhob sir ond un, a mwyafrif gorlethol mewn llawer o honynt. Fel y dywedodd Lloyd George pan ddaeth y ffigyrau allan:

"A'r Philistiaid, yr offeiriaid, a darawyd glin a borddwyd, o Dan hyd Beerseba!"

Naturiol oedd iddo ymffrostio, canys ni bu buddugoliaeth genedlaethol tebyg i hon erioed o'r blaen. Gwnaeth yr etholiad hwn Gymru oedd gynt yn wahanedig, yn Gymru gyfan mewn gwirionedd.

Gan weled o hono ddydd tranc ysgolion yr Eglwys yn agoshau, ceisiodd Dr. Edwards, Esgob Llanelwy, gytuno a'i wrthwynebwr ar frys. Bu ymdrafodaeth faith rhwng yr Esgob (yr hwn sydd un o'r dynion. mwyaf hirben a galluog a fagodd Eglwys Loegr erioed yn Nghymru), a Mr. Lloyd George, gyda'r amcan o geisio dod i gyd-ddealldwriaeth. Adwaenir y cytundeb y boddlonodd Lloyd George iddo fel "Concordat Llanelwy." Hanfod y cytundeb oedd.

1. Fod y cyhoedd i gael hawl i lywodraethu ysgolion yr Eglwys, ac i benodi yr athrawon.

2. Fod yr Eglwys ei hun i drefnu am roi'r addysg grefyddol, ac i ddwyn y draul o hyny.

3. Fod y trethdalwyr i ddwyn traul yr addysg fydol yn unig—ond fod yr ysgoldai yn parhau yn eiddo yr Eglwys.