Dyna'r adeg y dechreuodd dylynwyr ffyddlonaf Lloyd George ei ddrwgdybio. Cyfrifa llawer fod ei ddirywiad wedi dechreu gyda'r gyfathrach rhyngddo ag Esgob cyfrwys Llanelwy. Mewn cyffelyb fodd drwgdybiai'r offeiriaid fod yr Esgob mewn perygl o gael ei ddal yn rhwyd Lloyd George. Llwyddodd Lloyd George i gael gan ei ganlynwyr ef dderbyn y telerau. Gwrthododd yr offeiriaid roi i fyny yr hawl i benodi'r athrawon; a mynent wneyd aelodaeth yn Eglwys Loegr yn amod pendant penodiad pob athraw. Felly syrthiodd yr ymgais at heddwch i'r llawr; ond erys yr Esgob a Mr. Lloyd George, yn gyfeillion mynwesol hyd y dydd hwn. Gwregysodd Lloyd George ei lwynau bellach i'r frwydr. Mewn Cynadledd fawr yn Nghaerdydd dywedodd:
"Gweinyddwn bob peth da sydd yn y Ddeddf, yn ol llythyren y Ddeddf, ac heb drugaredd. Gallwn ei gweinyddu yn y fath fodd ag i sicrhau gradd o lywodraeth dros yr ysgolion enwadol. Cymeradwyir i'r Cyngorau Sir wneyd felly—gweinyddu y gyfraith, cadw o fewn llythyren y gyfraith, ond heb roi ceiniog o arian y trethdalwyr at gynal ysgol sy'n gwrthod roi hawl i'r cyhoedd i'w llywodraeth, ac sydd yn mynu arosod prawflwon enwadol ar yr athrawon. Rhoddwn i'r offeiriaid yr hyn a hawlia'r ddeddf; cant eu 'pound of flesh'—ond dim ond hyny. Dyna'r modd yr ymddygwn at y Shylocks Eglwysig hyn. Ond ca oesoedd a ddel farnu yr hyn a wnaeth Cymru. A phan bo'r frwydr drosodd, a buddugoliaeth wedi ei henill, bydd gan Gymru y boddhad o wybod ei bod hi wedi sefyll ar flaen y fyddin a enillodd i barhau oesau'r ddaear yn y cyfansoddiad Prydeinig, yr egwyddor fawr na cha neb ddyoddef unrhyw anfantais am ddal o hono unrhyw gredo o gydwybod mewn materion a berthynant i'w enaid ef ei hun.'
Dyna eiriau dewr, aruchel, gynesent a gwrolent bob calon onest drwy Gymru benbaladr. Ond ni sylwedd-
