PENNOD XVI
POBOL RYFADD
Y MAE meddwl hen bobl, meddir, yn hoff o ymgyrraedd i'r gorffennol, i ddyddiau plentyndod ac ieuenctid. Ni chofia'r hen wraig pa un ai dydd Mercher ai dydd Iau ydyw hi, ond gofynnwch iddi am y patrwm cymhleth a grosiai pan oedd hi'n ddeuddeg oed, a chewch y manylion i gyd. Ffwndrus hefyd yw'r hen wr wrth geisio dwyn i gof ai liond llwy de ai llond llwy fwrdd oedd gorchymyn y meddyg neithiwr, ond pan edrydd hanes ei fore cyntaf yn y chwarel, y mae'r darlun mor fyw nes gwybod ohonoch gynnwys tun—bwyd pob un yn y caban.
Go debyg yw meddwl dyn sâl, ac yn ôl i Lan-y-graig y crwydrai atgofion Crad. Aeth i orwedd yn nechrau Hydref, gan fod yr aflwydd ar ei ysgyfaint, meddai'r meddyg yng nghlust William Jones, yn troi'n ddarfodedigaeth. Cadwodd ef y newydd rhag Meri, wrth gwrs, ond yr oedd ofn fel rhew yn ei chalon hi pan welodd ei gŵr yn pesychu gwaed.
Na, paid â dychrynu, ddarllenydd hynaws; oherwydd ni fwriadaf sôn fawr ddim eto am afiechyd Crad. Dywedaf hyn rhag ofn dy fod yn estyn am dy gadach poced ar ddechrau rennod drist ofnadwy. Ond hyderaf y bydd ei angen arnat, er hynny—i sychu dagrau chwerthin, nid i wylo. Yn unig cofia yn dy ddifyrrwch fod Crad yn wael, yn wael iawn.
Un llon a digrif fuasai Crad erioed, gŵr y cellwair ffrwydrol a'r chwerthin Homerig. A chwerthin a wnâi yn ei wely fel y llithrai ei feddwl yn ôl i'r ysgol ac i'r chwarel ac i fyd ei anturiaethau yn America ac yn y Rhyfel, ac wedyn yn y pwll glo. Llawer tro y digwyddodd William Jones daro i mewn i'r llofft yn o sydyn a chael ei frawd yng nghyfraith yn cuddio'i wyneb â'i law.
"Be' sy, 'r hen Grad?"
"Fy llygaid i braidd yn wan, William, a gola'r haul 'na yn 'u blino nhw. Mi droa' i at y wal am dipyn."
Ac wrth iddo droi, câi William Jones gip ar y chwerthin yn ei lygaid, a syllai'r chwarelwr yn y drych rhag ofn bod rhywbeth digrif—parddu ar ei drwyn neu jam ar ei ên—yn ei
