Test. A be' sy 'da fi? A be' sy'da Crad 'ma? Llwch glo yn 'i lungs ac Arfon yn ..."
Taflodd Meri olwg rhybuddiol tua'r areithydd, a thawodd yntau, gan daro'i law yn frysiog ym mhoced ei gôt.
"Dod â hwn i chi ddarllan 'on i," meddai, gan estyn pam- ffled bychan i William Jones. "The Curse of Capitalism. A ma' fa'n wir bob gair." Ac yna i ffwrdd â Shinc.
Aeth y cerddor hefyd ymaith yn fuan wedyn, ac yna rhuthrodd Wili John, y bachgen ieuangaf, i mewn. Wedi rhoi dau bwys o sausage a chwd papur yn cynnwys toddion—anrhegion oddi wrth y cigydd a wasanaethai—i'w fam, eisteddodd yn awchus wrth y bwrdd i gael ei de. Gadawsai ei feic y tu allan, meddai, ac yr oedd mewn brys i ddychwelyd i'r siop. Edrychai ef yn bur iach, ond sylwodd William Jones fod ei arddyrnau yn o denau.
"'Faint ych chi'n aros, Wncwl William"? gofynnodd â chacen yn llond ei geg.
"Bwyta di dy de a phaid â chlebran," oedd gorchymyn ei fam.
"Ddewch chi 'da fi i'r Hall nos Fercher? Ma' George Arliss 'no."
Edrychai William Jones ymlaen at weld George Arliss a rhoes ddwy geiniog i Wili John a chwechyn i Eleri.
"Tyd, mi awn ni am dro i'r mynydd, William," meddai Crad, gan godi ac estyn ei gap oddi ar hoelen y tu ôl i'r drws.
"Fydda' ddim yn well i chi fynd i lawr y pentra ac ar hyd y gwastad wrth yr afon?" awgrymodd Meri. "Mae llwybyr y mynydd 'na yn o serth, Crad."
Ond i'r mynydd yr aethant, gan ddringo'n araf hyd y llwybr a droellai tros ei foelni gwyrdd-felyn. Yn araf, am fod anadlu Crad yn bur drwm. Atgofion oedd eu sgwrs—am yr Hen Gron a'i glocsiau, am yr ysgol yn Llan-y-graig, am y chwarel, am y rhyfel, am y ddadl fawr a fu rhyngddynt pan benderfynodd Crad fynd â'i wraig a'i ddau o blant i lawr i'r De. Eisteddasant cyn hir ar garreg wrth ochr y llwybr.
"Fi oedd yn iawn, wsti, Crad," meddai William Jones ymhen ennyd.
"Yn iawn?"
"Ynglŷn â dŵad i lawr i'r Sowth 'ma. Helbul ydach chi wedi'i gal fel teulu—streic hir 1921, streic hirach 1926, gwaith ansicr, a 'rŵan ..." Nodiodd tuag olwynion segur y gwaith glo yn y cwm islaw.
