"DOL YSGALLOG. In the Edward Llwyd MSS in the Bodleian Library is a letter to Llwyd containing the following interesting passage:
In the lower part of the above named parish—Penstrowed—is a piece of ground about six acres called Y DDOL YSGALLOG—in which plot of ground is a mere (stone) where the ministers of three parishes (some say three Bishops), viz., PENSTROWED; MOCHDREF (then in the Diocese of St. Davids) and NEWTOWN, having a [1]brandart between them, stood each of them in his own parish and within three dioceses, to wit, BANGOR, ST. ASAPH, and ST. DAVIDS, in three several hundreds LLANDILOES, MONTGOMERY, and NEWTOWN. And in three lordships, viz., ARRUSTLEY, KERRY, and CEDEWAIN".
Gyferbyn â'r Ddôl Ysgallog ar ochr ddwyreiniol Hafren ac ym mhlwyf Llanllwchaiarn y mae dau dyddyn o'r enw Ysgafell yn llechweddu ar yr afon, fel y golyga'r enw, ac ar un ohonynt y mae "Cae'r Fendith", y mae hanes tra ddiddorol yn perthyn iddo.
Y mae deoniaeth Arwystli fel ynys yng nghanol Powys Wenwynwyn yn perthyn i Aberffraw ac nid i Fathafarn, ac i esgobaeth Bangor ac nid i Lanelwy neu Dyddewi. Prif eglwys y ddeoniaeth oedd Llandinam gyda'i chlaswyr a'i phersoniaid. Diddorol yw cofio i George Herbert o Bemberton fod yn un o ficeriaid Llandinam, ond nid oes sôn iddo weinyddu yno. Ymwelai yntau ar ei dro â Glan Hafren, ac ymhen amser fe ddaeth Glan Hafren yn breswylfod i John Arthur Herbert, rheithor Penstrowed am 41 mlynedd a chanon Bangor, a'r Herbert hwn oedd ddisgynnydd o Herbertiaid Powys. Pan ymwelai'r Esgob â'r ddeoniaeth arhosai mewn tŷ o'i eiddo yn Llanwnog, a cheir mai William Bayley oedd ficer Llanwnog yn 1660. Gan nad oedd gan y Lewis Bayley fab o'r enw William, y tebyg yw mai ŵyr iddo oedd y William hwn.
Arweinia'r ffeithiau hyn ni i gasglu y gallasai Ellis Wynne yn hawdd fod yng Nglan Hafren pan gipiwyd ef i'w drydedd weledigaeth, sef Gweledigaeth Uffern.
- ↑ A oes rhywun a ŵyr beth oedd y brandart a'i diben?
