Wat Emwnt/Ranters, Mawr a Bach

← Wrth y Cwpwl

Wat Emwnt gan Lewis Davies, y Cymer

Glannau'r Afon →

PENNOD II.
Ranters, Mawr a Bach.

DYNA'r ymgom a fu ar ddydd neilltuol yng nghynhaeaf 1775 rhwng Wat Emwnt, gwas pennaf fferm Nantmaden yng ngodreon Brycheiniog, a Dai Price, y gwas bach o'r un lle.

Yr oeddynt wedi bod yn gyfeillgar o'r cychwyn, ac yn fwy felly yn awr nag erioed, oblegid onid oedd ganddynt gyfrinach arbennig iddynt hwy eu hunain ag a felysai eu sgwrs ar bob rhyw bryd? Y nos honno meddyliodd y ddau lawer am a ddywedwyd y prynhawn hwnnw wrth y "cwpwl gwair," a phan ddaeth i gof Wat fod rhai o berthynasau ei gydwas bach yn lled amlwg ymhlith y bobl a alwasai ef yn Ranters, parodd gryn flinder iddo, oblegid onid caredigrwydd y llanc a roddodd y gaflets gwerthfawr i'w feddiant?

Trannoeth yr oedd yr hin wedi cyfnewid er gwaeth, ac nid oedd nemor i ddim i'w wneuthur namyn cyweirio offer a phethau cyffelyb. Felly, buan y daeth y ddau wâs at ei gilydd eto.

"Etrach yma, Dai bach, d'own i'n meddwl dim drwg y ddoe pan 'weta's wrthot ti am y Ranters, nag o'wn wir. Fe wn fod dy ewyrth Shams yn ddyn mawr gyda nhw, a fe f'aswn wedi cnoi'm tafod cyn dweyd dim pe bawn i'n cofio. Ond dyna, -all neb gario'i berthnasa' ar 'i gefan, yn dda neu yn ddrwg, all e'n awr? Beth wyt ti'n 'weyd?"

"Yr y'ch yn eitha' iawn, Wat. Ond gwell oedd i chi son am y Ranters wrtho 'i nag wrtho fe. Un gwyllt oedd e' yrio'd, Ranter neu b'ido. Ond yn wir, Wat, 'dy'n nhw ddim cyn 'rwg a hynny wedi'r cwbwl."

"Ffordd wyddost ti beth y'n nhw? Wyt ti'n un o'u pregethwrs, gwed ?"

"Na! ond 'rwy'n un sy'n gwrando'u pregethwyr nhw, ac yn meddwl mynd idd 'u hysgol nhw he'd pan gaf fi gyfle."

"Beth 'weta'st ti?-yn mynd at y giwed sy'n meddwl d'od i'r Pompran, ac i ddysgu darllen gyda llaw! Gwêl di yma, foy bach, wela's i ddim daioni o'r scolars yma yrio'd-forgers neu glippers bob un. Da ti, paid â 'merlyd â drwg, a hynny mor ifanc. Beth ma' nhw'n i 'neud yn y Pompran, wyddost ti?"

Darllen y Beibl, fel ma' nhw'n 'neud ymhobman arall."

"Beth! meindio busnes y ffeiraton! Dyna hi eto yn mynd â gwaith dyn arall. Ti gei dy dransporto mor siwr ag i'r c'ilog ganu ar y buarth Y bore yma. Ia, a darllen shwd ma' clippo hefyd, tepig."

Clippo! beth yw hynny, Wat?'

"Ti elli ofyn yn wir. Wyddwn i ddim m'hunan cyn i fi weld scoler yn cael 'i groci am hynny, ddydd Ffair 'Berhonddu ddiwetha'. Torri ymylon y gini, a thoddi'r aur hynny iddo fe'i hunan, hynny yw, dy robbo di a finna' o werth y gini, er na fu llawer gini genny' 'rioed, ma'r nefo'dd yn gwpod. Beth arall ichi'n feddwl 'neud 'blaw dysgu gwaith ffeirad?"

"Canu emyna', ac O, Wat! mae rhai o'n nhw'n dda, n'enwetig rhai Wiliams."

"Hm, 'does dim llawer o ddrwg mewn canu, pe baech yn aros m'ynny. Fe fuo'n i'n canu m'hunan yn nhafarn Criw n'ithiwr, ond pwy yw y Wiliams yma 'rwyt ti'n sôn am dano?"

"'Ffeirad ifanc o dop y shir."

"Mae'r Ranters yn lled gryf yno, 'bycwn i. Ond dyna'r gwaetha' am danoch i gyd. 'Does dim plwc malwoten ynoch chi gyda'ch gilydd. Sefai dim un ohonoch chi 'i dir o fla'n y Ffrenshies neu'r Don Spaniels am foment. Pwy welodd Ranter mewn cot goch yri'od? Ha! Ha!"

""Nawr Wat gan bwyll! Un o'n prif ddyn'on ni yw Harris Trefeca, ac fe fu e' yng nghot goch y Milisha pan o'dd y gelyn yn d'od."

"Cweit reit! Dai bach, dyna un i ti. Fe glywa's inna' hynny, a phe baech chi gyd fel y fe, fe fyddai'ch parch yn fwy gan y dyn'on gora."

"A phwy yw rheiny, Wat?"

"Nid y scolers, ta beth. A chan dy fod yn gofyn mor bendant, fe 'weta iti mai'r dyn'on sy heb ofan o un math y'n nhw. Rhwpath fel ti neu fi, otwy' i'n iawn, boy?"

"Lled dda, Wat, a chan 'y mod i'n un o'r dyn'on gora, ys d'wetsoch chi, fe 'weta' inna 'nawr nad oes dim ofan bod yn Ranter arna' i na cha'l f'ystyried yn un sy'n mo'yn dysgu darllen 'chwaith pan ddaw'r ysgol i'r Pompran, fel ma' nhw'n gweyd y daw."

"Bravo, boy! pob lwc i ti. 'Rwy'n dy leicio er gwaetha'r dwli yr wyt yn 'merlyd ag e'. Ond bydd yn ofalus, 'nei di? 'Charwn i ddim i ti dd'od i ddiwadd drwg. Ond ma'r dydd yn gwella— 'rwy'n cretu 'raf i ladd y weirlod y prynhawn yma, —fe fydd hynny wedi'i 'neud wetyn, ac yn barod erbyn daw'r tywydd yn ol. Dyco mishtir yn d'od ar y gair!"