Lewsyn yr Heliwr (nofel)/Dewrder a Llwfrdra

Lewsyn yr Heliwr (nofel)

gan Lewis Davies (Lewis Glyn Cynon)

XXI. DEWRDER A LLWFRDRA.

YN raddol dirwynai y misoedd i ben heb nemor y dyddiau oddigerth ambell i forfil aruthr a ddeuai i'r wyneb i syllu ar y llong fawr adeiniog ddaeth i dresmasu ar eangder ei ddyfrfeysydd ef, neu ambell wynt nerthol a roddai i'r teithwyr bryder am ddiwrnod neu ddau.

Cyrhaeddwyd y Cape yn brydlon, a chan fod ar y capten a'i ystiward angen adgyfnerthu adnoddau y bwydgelloedd, ac yn enwedig am gael newid hen ddyfroedd y casgeni am gyflenwad ffres i'r daith. penderfynodd y teithwyr, er mwyn newydd-deb y profiad, i ddringo Table Mountain uwchben y dref.

Wedi dychwelyd ohonynt oll, codwyd yr angor, a throdd yr hen long ei hwyneb i'r gogledd fel rhyw hen geffyl yn tynnu tuag adref. Yr ail ddiwrnod allan o Cape Town cododd tymestl fawr, a'i chwythodd rai cannoedd o filltiroedd allan o'r cwrs. Ofnai llawer o'r teithwyr y gwaethaf y tro hwn, ond cysurai Lewsyn rai o'r gwannaf "am y gwyddai," ebe ef, "fod llaw Rhagluniaeth yn myned i'w ddwyn yn ol i Gymru yn ddianaf."

Yr oedd yn rhywbeth i'r gweiniaid hyn fod o leiaf un ar y llong a'i ffydd mor gref yn y Gallu Mawr. Pan ddaethpwyd yn ol i'r cwrs yr oeddynt wrth St. Helena, a chafwyd ychydig oriau yno i ymweled a bedd Boni Fawr. Parodd hynny lawer o siarad am Waterlw, Wellington, Picton, y R.W.F., a'r Scottish Highlanders.

Wrth glywed y siarad gellid tybio fod hanner y cwmni wedi bod yn yr ymladd naill yn yr Ysbaen neu yn Waterlw ei hun. Ond ni ddywedai Lewsyn. air. Yr oedd efe wedi cael digon o'r clêdd a'r bidog am un oes dda.

"Glywch chi nhw?" ebe'r Cymro o Aberhonddu wrth ei gydwladwr tawedog, fe allsa dyn feddwl mai generals sy yma i gyd. A fe ddalam côt a'm het, pe cawsem ni'r gwir mâes, nad oes 'i hanner nhw wedi 'rogli powdwr erioed. Mae bechgyn bach heddi' ym Merthyr, heb fynd gam pellach, sy' wedi cael mwy o brofiad ymladd na'r criw i gyd gyda'i gilydd."

Wrth glywed y cyfeiriad at Ferthyr bu bron i Lewsyn fradychu ei hun, canys dwedwyd y peth mor ddisymwth fel na chafodd y presenoldeb meddwl i reoli ei wynepryd. Ond yr oedd ei gydnabod newydd yn ddigon difeddwl a diniwed, gair ar antur oedd, ac euthpwyd i siarad am bethau eraill yn ddigon naturiol ac hamddenol.

Bellach cludai pob dydd hwynt yn hwylus tuag adref, a disgwylient fod yn Llundain ymhen pythefnos. Pasiwyd y Canaries, y Madeiras a Thangier, a disgwyl- ient weled Craig Gibraltar trannoeth pan y digwyddodd rhywbeth fu bron a'u rhwystro i weled Gibraltar, Llunden, na dim arall.

Gyda'r wawr gwelwyd llong estronol yn torri yn groes i'w cwrs hwy fel ag i'w cyfarfod ymhellach ymlaen.

Gwyddai pawb eu bod yn awr yng nghylch mwyaf peryglus y môr-ladron, a phan y gwelwyd cwrs amheus y llong ddieithr daeth y gair brawychus "Pirate!" i enau pawb.

Syllodd y capten arni drwy ei ysbienddrych hir am funud neu ddwy, ac yna dywedodd gydag awdurdod yn ei lais, "Call all men-crew and passengers alike-to the foredeck!" Dywedodd ei neges mewn byr eiriau, "All our long voyage is in vain once that pirate gets aboard us. Men! We must fight for our lives!"

Rhannwyd yr arfau, trowd yr ychydig blant a boneddigesau i'r cabanau, a rhoddwyd ei le i bob dyn.

"One word, men! they are not to board us at any cost!"

Erbyn hyn yr oedd y ddwy long yn agos i'w gilydd, ac nid oedd modd camsynied bellach amcan y gelyn. Cyn gynted ag y gwrthdarawyd yn ysgafn, taflwyd bachau heiyrn anferth fel ag i ddal y llong Brydeinig yn rhwym wrth ochr ei gelyn, llamodd amryw o'r Moors, (canys dyna oeddynt), o un llestr i'r llall gan ddechreu ymladd fel ellyllon.

Ond mewn ychydig eiliadau yr oedd pob bâch haearn. wedi ei ryddhau gan y Prydeinwyr, ac o ganlyniad ymwahanodd y llongau drachefn, ac yn dilyn yr ymwahaniad taflwyd pob Moor oedd wedi byrddio'r llong dros y gynwêl i'r dwfr lle yr oedd y morgwn yn dechreu crynhoi am ysglyfaeth.

Daeth y gelyn ymlaen yr ail waith, ac wedi taflu y bachau heiyrn fel o'r blaen, neidiodd Moor mawr, a ymddangosai i fod yn un o'r arweinyddion, i'r man y safai y ddau Gymro ochr yn ochr.

Gyda ei fod wedi neidio a chyn cael ohono "ei draed dano," wele'r Brycheinwr bychan yn gafaelyd ynddo gylch ei ganol a chyda nerth dau yn ei daflu i lawr at y morgwn, lle yr oedd y cochni ar wyneb y dwfr yn dangos fod y pysgod enbyd hynny eisoes wrth eu borefwyd erchyll.

Wedi yr ail fethiant cafodd y gelyn ddigon am y diwrnod hwnnw a throdd ei wyneb tuag adref a diflan- nodd yn araf yn niwl y glannau.

Am dridiau bu llawer o siarad ar y llong am yr ymosodiad, ac am yr hyn a wnaeth pawb a'r hyn na wnaethpwyd hefyd.

Ymhlith y teithwyr yr oedd dan a fu yn hywadl ryfeddol yn St. Helena, yn sôn am orchestion yn Quatre Brâs a Waterlw, ond a brofasant yn llwfriaid hollol yn yr ysgarmes a'r Moors, Yn ystod yr ymosodiad cyntaf rhedodd un ohonynt yn ol o'i lo gosodedig ar y dec i ymguddio y tu ol i'r hwylbren, a throdd y llall yn llechgi mwy cywilyddus fyth, oblegid cefnodd ar ei ddyletswydd amlwg ae ymguddiodd yn eoi gaban.

Ni ellid maddeu i ddynion o'r cymeriad hyn, ac er i'r cyntaf daeru yn ddigon wynebgaled mai cymryd cam neu ddau yn ol a wnaeth efe "i gael gwell gafael ar ei ddyn, ac i'r ail honni mai ei ofal am y plant a'i cymhellodd i'r cabanau, cawsant amser pur anhyfryd wedi i'r perigl gilio.

"Lwc i ni." ebe un o'r dwylaw, nad oedd y Moors yn Waterlw, neu buasem yn lladdedigion bob un." Deallodd y cyfaill dawnus yr awgrym a chroesodd y dec i wylio y pysgod yn chware yn y dwfr. "Gofalu am y plant, wir!" meddai un o'r boneddigesau drachefn, "yr unig ofal welais i ar ei wyneb llwfr yn y caban, oedd am ei groen ei hun! Wfft i'r fath gwningen o ddyn!"

Rhwng popeth nid oedd bywyd yn werth i'w fyw i'r ddau frawd y dyddiau hynny. Felly ychydig welwyd ohonynt hyd derfyn y daith. Y Bay of Biscay gafodd y bai am eu habsenoldeb mae'n wir, ond gwyddid yn lled gyffredinol mai anhwyldeb arall oedd arnynt.

Daeth y daith i ben ymhen ychydig ar ol hyn, a glaniodd Lewsyn yn Tilbury Dock.