Lewsyn yr Heliwr (nofel)/Maddeuant

Lewsyn yr Heliwr (nofel)

gan Lewis Davies (Lewis Glyn Cynon)

XXIV. MADDEUANT.

TRODD y ddau Gymro yn ol am foment at yr hwn a'u cyfarchai, ac yno y gwelant y lleidr drwy y gwaed a'r llaid oedd ar ei wyneb yn ceisio tynnu eu sylw ato ac i wrando arno, Chi Cymry!" ebe fe. "Fi Cwmra'g also! Fi byw in Cardiff, a gwraig fi a plant fi i gyd. Dim bwyd yn tŷ achos fi câl sac am poatshan, a fi dod i Chepstow bron starfo. A dim bwyd wetyn, a fi gweld chi dod a fi tynnu pistol i câl arian chi. Dim ariod o'r bla'n. "Nabbed first time, s' help me God!"

"Os Cymro wyt ti, cau dy ben rhag cwilydd, y llyffant!" ebe Shams yn ffyrnig. "Ond am 'y nghyfaill yma ti f'aset wedi 'm lladd i-y Dic Turpin-! 'Rwyt ti fel llawer un arall yn Gymro mawr amser fod hi ar ben arnot ti, ond yn fo'lon lladd Cymro pob pryd arall! Gad dy wimpro, yr hwleyn diened!"

"Gan bwyll, Shams!" ebe Lewsyn yn fwyn, "cofia mai dyn ar lawr yw e'!"

"Ie! ond pwy f'asa' ar lawr pe b'asa' fe wedi cael 'i ffordd, ys gwn i? 35 (( Eitha' gwir! ond efe sy' lawr heno, ta' beth!

Dishgwl di yma, Shams, beth am y wraig a'r plant yng Nghaerdydd ? Wn i yn y byd a yw e'n gweyd y gwir, beth i ti'n feddwl?"

Yna gan holi y lleidr drachefn,-"Where does your wife live in Cardiff?"

"Saltmead!"

"Number?"

"Nineteen!"

Ar ol hyn sisialodd y ddau Gymro lawer â'i gilydd, ac ymddangosai Lewsyn fel pe yn eiriol yn daer â Shams ar ryw bwnc, ond wedi rhagor o sisial drachefn, safodd y cerbyd am ychydig amser a dywedodd Lewsyn wrth y teithwyr—We have determined, ladies and gentlemen, to convey the highwayman to Cardiff. He states he is from that place, and more will surely be known of him there than at Newport."

Gan mai Lewsyn oedd yr arwr ym marn pawb ni ddywedwyd dim yn groes, ac felly i Gaerdydd y dygwyd y troseddwr.

Wedi cyrraedd ohonynt y lle hwnnw aeth y teithwyr i ffwrdd i'w cartrefi gan gymryd yn ganiataol y byddai i Shams a Lewsyn weled trosglwyddo y lleidr i'r awdurdodau. Ond hwynthwy a'i dygasant i ystabl y gwesty ac a'i gosodasant i orwedd ar wellt yno am ryw gymaint o amser.

Wedi i bawb ymadael, dywedodd Shams wrth ei gyfaill, "Paid bod mwy nag awr odd'ma. Fe ofala i am y gwalch na chaiff fynd o'r stabal yn yr amser hynny. Ond paid bod rhy hir. Dwy i ddim yn lico'r cwmpni yma."

Cyn pen yr awr dychwelodd Lewsyn i'r ystabl, lle y cafodd y lleidr eto ar y gwellt, a Shams fel terrier yn ei ymyl, ond y ddau mor ddistaw a dau gerflun.

"Mae popeth yn eitha' gwir, Shams," ebe fe, fe welais y wraig mewn gofid yn 'i thy."

Yna wedi datod y rhaff oddiam goesau y troseddwr, ebe fe wrth hwnnw,—"Get up!" a hynny a wnaeth. "Look here!" ebe Lewsyn ymhellach, "We have made inquiries about you, and have found your statements to have been correct. That is lucky for you, for otherwise we had arranged to hand you over to the constables. But as things are, we are going to give you a chance. Do you know what handing you over would have meant for you?"

"Yes, Sir,—the rope or Botany Bay."

"Well, d'ye see. I am on my way back from Botany Bay myself and know something of the hell over there."

Ar hyn trodd y lleidr arno yn sylwgar, a dywedodd,—"To think that I should have knocked up against a Government Officer like this!"

"Nothing of the sort, my man! I was only a convict, but not for robbery, or anything like that, remember! I was sent there for something I did in the Merthyr Riots, but I made good at Wallaby and am a free man again. Now, you make good on this side of the world. Your wife is a faithful soul, and praised you on many points only half an hour ago. So there's your chance. Go!"

Diosgwyd y rhwymau oddiam ei freichiau, a gwelwyd ei fod erbyn hyn yn gogwyddo ei ben, ac yn tywallt dagrau cywilyddgar.

Yna, gan ymgrymu iddynt yn foesgar, aeth allan o'u gwydd hwynt i'r tywyllwch-a rhyddid!

Cyrchodd Lewsyn a Shams i'w llety yn y gwesty gan eu bod yn flinedig iawn; a gair olaf yr Heliwr i'w gyfaill oedd, Fe fydd gwaith heno yn godiad pen inni eto, Shemsyn bach, pan fydd 'n hanes yn cael ei roi i'n plant ar ein hola".

Yr un noson yn y Saltmead, Caerdydd, yr oedd benyw a fu unwaith yn ei morwyndod yn addurn i un o gymoedd heirdd Morgannwg, ar ei gliniau yn diolch i Dduw fod ei gweddi wedi ei hateb, a bod tad ei phlant wedi penderfynu troi i lwybrau uniondeb a llafur gonest.