Oriau Gydag Enwogion/William Cowper

← Mathew Henry

Oriau Gydag Enwogion gan Robert David Rowland (Anthropos)

Thomas Carlyle

WILLIAM COWPER.

TACHWEDD 15, 1731.

"Trwy ddirgel ffyrdd mae'r uchel Iôr
Yn dwyn Ei waith i ben,
Ei ystafelloedd sy'n y môr,
Mae'n marchog gwynt y nen."

HWYRACH mai fel awdwr yr emyn uchod,—emyn a weddnewidiwyd i'r Gymraeg gan y diweddar Dr. Lewis Edwards heb golli dim o'i grym cyntefig,—y mae enw Cowper yn adnabyddus i luaws. Ceir rhyw nifer o'i emynau ym mhob casgliad.

A thra y cân yr addolydd Cymreig am y "gwaed a redodd ar y groes," bydd yr addolydd Seisnig yn canu'n llafar linellau Cowper,

"There is a fountain fill'd with blood."

Ond heblaw cyfansoddi emynau nad ânt byth i dir anghof, gwnaeth Cowper argraff arhosol ar lenyddiaeth, ac yn ei weithiau ef y ceir porfeydd gwelltog barddoniaeth y ddeunawfed ganrif. Y mae hanes ei fywyd yn gymysgedd o'r tywyll a'r goleu; ambell i gyfnod pygddu, fel noson ystormus yn nhrymder gaeaf, a rhanau ereill yn oleu a thyner fel wybren Ebrill a Mai.

Ganed of ar y pymthegfed o fis Tachwedd, 1731, yn Berkhampstead, Swydd Herts, deheubarth Lloegr. Clerigwr oedd ei dad. Collodd ei fam pan yn chwech oed, ond arhosodd yr adgof am dani yn ei feddwl ar hyd ei oes. Cafodd addysg a hyfforddiant ar aelwyd ei dad, ac wedi dod i oedran addas, anfonwyd ef i Westminster School, lle y dioddefodd lawer oddiwrth ei gyd-ysgolheigion ar gyfrif ei yswildod, a'i amharodrwydd i ymuno yn mabolgampau a chwareuon y dydd. Wedi hyny aeth i astudio y gyfraith, a chymhwysodd ei hun i fod yn fargyfreithiwr. Ond ychydig o addasder oedd ynddo at y gwaith. Dyn neillduedig ydoedd, yn cilio oddiwrth bob cyhoeddusrwydd. Nid oedd yn berchen ynni na gwroldeb. Yr oedd yn dyner, yn addfwyn, ond yn amddifad o uchelgais, ac o'r beiddgarwch hwnnw sydd yn torri ei ffordd drwy rwystrau fyrdd. Meddai gysylltiadau da, a pherthynasau o ddylanwad; ac yn yr oes honno, fe wyddis mai nawddogaeth (patronage) oedd yn teyrnas mewn byd ac eglwys. Cafodd yntau, drwy ddylanwad perthynas

WILLIAM COWPER A'I YSGYFARNOGOD DOF.

uchelradd, gynyg ar swydd ysgafn, ond enillfawr, yn Nhŷ yr Arglwyddi. Yr oedd un peth, fodd bynag, yn ei gwneyd yn anhawdd iddo ef; yr oedd yn ofynol iddo gyflawni rhyw gymaint o waith cyhoeddus, megis darllen cofnodau, ym mhresenoldeb y Tŷ; ac yr oedd y syniad hwnnw fel hunllef ar ei ysbryd. Yr oedd y rhagolwg yn creu arswyd o'i fewn, ac aeth y peth i bwyso mor drwm ar ei feddwl fel y collodd ei bwyll, a dyrysodd ei synhwyrau.

Ond o'r anffawd flin, dorcalonus yna, y mae y byd, o bosibl, yn ddyledus am y farddoniaeth odidog a gynyrchodd William Cowper. Gwiriwyd ei linellau adnabyddus yn ei hanes ef ei hun,

"Trwy ddirgel ffyrdd mae'r uchel Iôr
Yn dwyn ei waith i ben."

Bu am ddwy flynedd mewn neillduaeth, dan ofal meddygol, ac wedi iddo wellhau, ac i gymylau duon anobaith ymwasgar oddiar ffurfafen ei fywyd, ymsefydlodd yn Swydd Huntingdon, ym mhentref Olney, yn nghanol gwastadedd canolbarth Lloegr. Yno daeth dan gronglwyd garedig, ac yr oedd y lle yn gydnaws â'i anian. Ffurfiodd gyfeillach agos â'r Parch. John Newton, gŵr a hanes iddo; wedi treulio bore ei oes ar y môr, yn ddigon anystyriol, ond wedi ei gyfnewid drwy ras, ac yn llawn o sel ac ymroad fel clerigwr. Dau gymeriad tra gwahanol oedd John Newton a William Cowper, y naill yn gryf ac eon, a'r llall yn llednais ac ofnus, ond yr oeddynt yn gyfeillion mynwesol; ac ar anogaeth a chymhellion John Newton y cyfansoddodd Cowper yr emynau melus a adwaenir fel yr "Olney Hymns." Un felly oedd Cowper,—yr oedd yn rhaid ei symbylu at ei orchwyl. Ychydig o gred oedd ganddo ynddo ei hun, nac yn ei alluoedd. Y mae ei holl weithiau wedi eu hawgrymu, neu eu hysbrydoli gan arall. Anogwyd ef gan Mrs. Unwin, ei letywraig hynaws, i gyfansoddi y Table Talk, a gwnaeth hyny. Cyhoeddwyd y gwaith yn gyfrol fechan, ond derbyniad lled oeraidd a roed iddi gan yr adolygwyr. Yr un pryd, y mae rhai darnau o'r gwaith wedi aros, ac yn cael eu cyfrif heddyw ym mysg ceinion yr awen.

Ond yr oedd Cowper i gyfansoddi gwaith mwy, gwaith oedd i gymeryd ei le yn y dosbarth blaenaf o farddoniaeth. Ac i ddamwain, fel yr ymddangosai ar y pryd, yr ydys yn ddyledus am y dernyn newydd ac ardderchog hwn. Yr oedd John Newton, bellach, wedi gadael Olney, a chymerwyd ei annedd gan foneddiges lengar o'r enw Lady Austen. Meddai gydymdeimlad â llenyddiaeth, a pherswadiodd Cowper i ganu caniad newydd. "'Does gen i yr un testyn," meddai y bardd neillduedig. "Os felly," ebai y foneddiges, "mi ymgymeraf a rhoddi testyn i chwi, ar yr amod fod yn rhaid i chwi ganu arno. Cewch gymeryd eich ffordd eich hun, dewis eich mesur, a mynd mor bell a fynoch oddicartref." "Beth ydyw?" ebai y bardd. "Rhoddwch chwi y dasg, ac mi ganaf innau goreu medraf." "Wel," ebai'r foneddiges â gwên yn ei llygaid, dyma'r testyn,—"Y SOFA!" Pwy glybu am y fath beth fel testyn barddonol? Beth oedd a wnelo dodrefnyn rhyddieithol felly âg awen bardd? Ond ymgymerodd Cowper â'r gorchwyl, a dyna ddechreu y gwaith barddonol a gofir mwy dan yr enw,—The Task.

Yr oedd Cowper ar y pryd yn hanner cant oed, ond o dan gyfaredd y gwaith oedd wedi ei ymddiried iddo, adnewyddodd ei ieuenctid. Dyna wanwyn ei awen; blagurodd ei alluoedd a'i ddoniau, a chynyrchodd ddernyn newydd a gorffenedig, gwaith oedd i gadw ei enw yn wyrddlas am lawer oes. Torodd lwybr newydd. Gadawodd yr hen ffurfiau barddol, ac aeth ar ei union at natur ei hun. Yr oedd Pope a'i efelychwyr yn son am Natur, yn awr ac eilwaith; ond golwg gyfyng a chelfyddydol oedd arni yn nrych eu barddoniaeth hwy. Math o ardd flodau ydoedd, wedi ei dosranu yn ofalus, ond heb ddim o'i gwylltineb a'i hoenusrwydd gwreiddiol.

Ond aeth Cowper at anian fel yr oedd, ac fel y mae. Dechreuodd gyda'r sofa, ond blinodd yn fuan; cymerodd ei hynt i'r awyr agored. Darluniai fywyd y wlad, yn yr haf a'r gaeaf.. Dug ni i lan yr afon, ac i'r goedwig, a gesyd. swyn a harddwch ar olygfeydd gwledig a chyffredin. Darlunia'r coediwr yn mynd at ei waith ar fore yn y gaeaf, ei fwyell ar ei ysgwydd, a'i gi wrth ei ledol, tra y disglacria yr eira canaid ar gangenau'r coed. Yr ydys yn ei weld, ac yn teimlo yr awel oer, adfywiol, yn chwythu ar ein grudd. Desgrifia y llythyrgludydd yn dod i'r pentref ar ddiwrnod gaeafol, fel y gwnai yn y dyddiau gynt. Dacw fe yn croesi y bont, a'r bobl yn y drysau yn disgwyl am dano,

"Mae'n dod hysbysydd yr aflonydd fyd,
A throediad trwm, côb laes, rhewedig farf;
Helyntoedd byd yn hongian draws ei gefn.
Mae'n ffyddlon idd ei siars,—y llwythog gôd,
Er hyn, i'w chynwys difraw yw, ei nôd
Yw'r gwesty hen, lle rhydd ei faich i lawr.
Chwibianu wna, druanddyn ysgafn fron,
Mae'n siriol, er yn oer; cenhadwr ing
I luoedd yw, llawenydd ddug i rai;
Ond poen neu londer, dibwys ganddo ef.
Aneddau'n llosg, gostyngiad llôg y banc,
Y geni a'r marw-restr, nodau'n wlyb
Gan ddagrau, wlychent ruddiau trist,
Mor aml a'r geiriau dwysion ynddynt sydd,—
Dwys-ocheneidiau serch cariad-lanc pell,
Neu ateb gŵyl y ferch.—un effaith gâ
Y cwbl arno, dideimlad yw i'r oll!"

Onid yw y darlun yn fyw? Ac y mae yn y gerdd lu o ddarluniau cyffelyb, mor ffyddlon a natur, mor wir a hanes, ac wedi eu cyfleu yn y modd mwyaf gofalus, y lliwiau wedi eu cymysgu, a'u cyd-dymheru yn gynil ac yn fresh, heb ddim gwrthuni na rhodres. Y mae y Task yn un o'r darnau hawddgaraf mewn barddoniaeth Seisnig. Drwy y gwaith hwn, enillodd Cowper ei wir safle fel bardd,—bardd yr aelwyd, apostol cartref, a dehonglydd bywyd gwledig; y bywyd pur, caredig, sydd yn cadw ffynhonellau cymdeithas yn loew ac yn lân. Y mae'r gwaith drwyddo yn gwirio ei linell ef ei hun,

"God made the country, man made the town."

Ei orchwyl nesaf oedd cyfieithu Homer, gwaith caled a dwys, a derbyniodd fil o bunnau am dano gan y cyhoeddwr. Ni oddef ein terfynau i ni fanylu ar ei fân ganiadau difyrus ac adloniadol. Pwy nas gŵyr am " John Gilpin,"—un o'r cerddi doniolaf a wnaed erioed, ac y mae'n rhyfedd meddwl mai Cowper brudd-glwyfus oedd ei hawdwr.

Ond daeth yr Hydref wedyn dros ei feddwl. Dychwelodd y cysgodau, ac yr oedd ei flwyddi olaf yn ddi-oleuni iddo ef ei hun. Fflachiai ambell i belydr drwy odreuon y cymylau. Daeth un ohonynt heibio iddo tra yn edrych ar ddarlun ei fam,—y fam a gollasai pan yn chwech oed. Edrychai arno drwy niwloedd hanner canrif a mwy, a dyma ei ymson wrth ei ddal yn ei law,

"Oh that those lips had language! Life hath pass'd
With me but roughly since I heard thee last:
Those lips are thine,—thine own sweet smiles I see,
The same that oft in childhood solaced me:
Voice only fails: else, how distinct they say,—
Grieve not, my child, chase all thy fears away.'"

A chyda darlun ei fam yn ei law, a'r adgof am dani yn ei galon, yr aeth efe drwodd o fyd y gofidiau i fro'r goleuni; gyda gwirionedd yr emyn, fe gredwn, yn ei fynwes,

"Tu cefn i lèn rhagluniaeth ddoeth
Mae'n cuddio gwyneb Tad."

Bu farw ar drothwy canrif,—yn y flwyddyn 1800. Daeth canrif arall ar ei hynt, ond y mae enw William Cowper yn aros yn amlwg yn oriel farddol ei wlad. Bu yn foddion i dori gefynnau caethiwed ac undonaeth barddoniaeth Seisnig yn y ddeunawfed ganrif; ac yn ei Task, bu yn paratoi y ffordd i gyfnod newydd, cyfnod Wordsworth a Tennyson. A thra yr erys llygad i weld anian, a chalon i'w charu, erys William Cowper yn gydymaith diddan a serchog yn oriau tawel min yr hwyr.