Tudalen:Rhamant Bywyd Lloyd George.djvu/170

Oddi ar Wicidestun
Prawfddarllenwyd y dudalen hon

Rhaid edrych hyd yn nod ar y modd y cariai y rhyfel yn mlaen, y pethau a wnaeth ac a enillodd iddo ddigter ei wrthwynebwyr a cherydd ei gyfeillion, fel wedi ei fwriadu ganddo at yr un amcan. Tybia'r Caisar fod y creulonderau a gyflawnir gan ei fyddin yn help iddo enill y rhyfel. Tybiai Lloyd George fod ei eiriau llym a'i ymosodiadau didrugaredd yntau ar landlordiaeth a chyfalaf, yn help i sicrhau y diwygiadau y gosododd efe ei fryd ar eu cael i'r bobl. Credai bob amser y rhaid cyffroi'r bobl, eu llenwi a brwdfrydedd o blaid unrhyw fudiad mawr, cyn y gellid sicrhau llwyddiant i'r mudiad hwnw. Hyn, a'i hen elyniaeth annghymodlawn yn erbyn cysylltiad agos landlordiaeth ac eglwys-lywiaeth, yn arbenig yn Nghymru, sy'n cyfrif am chwerwedd ei ymosodiadau ar y ddau.

Ceir engraifft o hyn yn nglyn a brwydr yr ysgol yn Nghymru (gwel Penod VII.). Hysbys i bawb yw fod ysgoldai yr eglwys, o ran eu hadeiladwaith, eu cyfleusderau, a'u pob peth o safbwynt iechyd, yn annghyfaddas o'u cymharu ag ysgoldai y trethdalwyr. Rhan hanfodol o'i ymgyrch ef yn erbyn Deddf Addysg. 1902 oedd gorfodi'r eglwys i adgyweirio eu hysgoldai, a'u gosod mewn cyflwr tebyg i ysgoldai'r Trethdalwyr, yr hyn yn wir a ofynid hefyd gan lythyren y Ddeddf. Ond golygai hyny draul fawr, ac nid oedd gan y perchenogion eglwysig arian at y cyfryw ddiben. Ebe Lloyd George:

"Rieni Cymru! Mynwch ddyogelu eich plant rhag effeithiau niweidiol awyr afiach yr ysgoldai hyn! Ond! Ow! Os mynwch lenwi ysgyfaint y plant ag awyr iach yn yr ysgoldy, rhaid gwaghau pyrsau'r offeiriad o aur melyn da!"